Dalihan Natolu

DONGAN TUBU

Ia dongan tubu mangihutton, poda ni natua-tua, digoari ma i : ‘Teaon bosi manang tampulon aek’. Lapatan ni ‘Teaon Bosi’ dang moru dok-dokna, ia so suda diallang tasik manang tano. ‘Tampulon aek’, ia tampulon aek dang olo sirang, sirang pe satongkin sai adong do pardomuan muse, umpamana ; Sada haroroan ni aek sian dolok manang harangan, alai sipata do hona bola aek i dibahen batu (buntul-buntul), gabe bola dua aek i, sada ma sunge tu habinsaran jala sada tu hasundutan. Alai dung mandapothon muarana, mardomu do muse lao tu topi manang tao.

Songon ima na mardongan tubu, dang domu diharoan, domu ditano rara. Ndang domu ditano rara domu do dipartonggoan manang diparmargaon on.
Adong dibuhu ni parsirangan manang parsalisian mangihuthon si sia-sia ni hata batak, ima hata ni tonggo-tonggo namandok : Simangot ni ompunami paisada, paidua, paidua paitolu, paitolu paiopat, paiopat pailima, pailima paionom, paionom paipitu, paipitu parsadaan, nasumusun huta, naumpagohon balik kuhu, nasumuan bulu sumuan hau, tumontas dalan, jumalahi tapian, tumoto parjumaan, hatopan hadomuan parsadaan. Tartondung tarsurirang di tampuk ni untena, ditaha-tahai ni manukna ditampulon jengga-jengga, mangulpuk amanta datu, martona inanta boru sibaso ingkon allangon ninna lombu sitio-tio asa di patio, dipabuntu gabe naniula sinur ni napinahan, neang ni holi-holi � d.u.

B O R U

Digoari ma boru : ‘Tungkot di nalandit, huat-huat di nagolap, tugo tu pardalanan, banta tu pangallungan’. Lapatanna ; Molo mamolus halak tu sada huta na so hea tinandana, hape tarbortik ma tu sipareonna, hula-hula na mamolus i, pittor sorta do roha ni boru i manise hula-hulana i, jala hula-hulana i pe antong pintor telem do rohana mangangkupi boru i mangkatai manang mardaonbari (marnapuran). Ala mardalan pat do najolo pangallung, manang uju lao tandang, sai gumirgir do halak sorang tu jabu ni boru margana. Songon i nang boru tu hula-hulana.

Boi do najolo mangoli anak ni napogos marbaga tumpak sian boru, ndang marimbar nasolhot manang naung holang partubu ni hula-hulana. Songon i do molo adong gora manang tagu ni roha ni halak tu hula-hulana, boi do dipaboa tu boruna, ido umbahen di dok : ‘Masisungkun Boruna’ .
Tung mansai arga do parboruon dihalak Batak, ai molo adong pesta diboru ni hasuhuton, sai digorahon do parbue sipirni tondi tu boru ni margana, digorahon do nang lompanna tu boru ni margana, jala molo mangusung jual (Sipanganon) sai di papulik do diboruna, di dalan dipasigathon.
Utang bolon do dihalak, molo so diingot boru ni dongan tubuna uju pinaraja manang pinadatu, dang digora boruna. Molo mangalu-alu boruna i tuhula-hulana olo ma tubu gora ni halak namardongan tubu manang dalan mabola (sirang). Ianggo nagalia, tung gumodang do panganjuon ni halak tu boruna asa tu anakna.

Alai ianggo nuaeng hata tu duru nama mandok ‘Elek marboru’. Nungnga barani halak nuaeng mandaho hauma binoan ni boruna, nungnga barani manolon gana, dang dihabiari be uhum parpudi. Saroha nama halak nuaeng mandaho hauma ni boruna, tung maol nama nuaeng olo halak manghatindangkon hauma ni boruna, dang takkas diboto manang diingot umpama/falsafah ‘ditoru do tandok ni parboru’, lapatanna ; Tung hurang pe pangalaho ni boru, ianggo bagianna i, dang jadi doboon, dang marsidalian mandulo tikki haroan manang sitaonon. Ima goarna sitongka tu uhum ni parboruon.

Boru Na Somarrindang.
Molo adong boru na so marrindang, manang naung hea pe i muli, manang na so hea, dang jadi neang pauli-uli i dung sungkot gogona, jala dang loason i tartanom di huta ni halak, ingkon dilambung ni amana manang ibotona do i bahenon. Ianggo nagalia, disuan do hau manang hariara partanda ni boru na so marrindang, ala mabiar do jolma najolo sotung adong begu martunggu.
Jadi ianggo nuaeng dang adong be begu, dang adong be sapata. Hape adong do hata mandok : ‘Sapata ni jolma, tu jolma, sapata ni pinahan, tu pinahan, sapata ni indahan tu indahan’.

Didok barita : Sada do iboto ni Naiambaton, (Sorba Dijulu) , Naisuanon, (Sorba Dibanua), Nairasaon, (Sorba Dijae). Ima Nantampuk Sopur-puron. Dilambung ni natolu on do i ninna dikubur, ima di onan Pangururan nuaeng jala disuan do hau disi partanda najolo.

Boru Tean-Teanan
Ia boru tean-teanon, ima na so mariboto, ianggo nagalia tung mansai biar do jolma marnida boru tean teanan. Ai mabiar do jolma, sotung mandatdati tu jolma angka siteanon manang sapata. Alai anggo parpudion, tung dihalashon jolma do manean arta ni na so maranak. Sai tartangis-tangis do dibahen na so mariboto. Dipahait dipatuda siginjang roha ma hatana mangaitton tu jolona. Songon nidok ni uppama: ‘Dibahen ma ijurna parleap-leapan ni dilana’ Gundur ma ibana diduru, assimun dibagasan, lamot-lamot hatana diduru, babiat panoro do rohana dibagasan, hape urat ni angkaehe do ibana, tu urat ni angkaihi, hatana mengkaehe, hape rohana mangkilhili. Hape namanaon godung do ibana, gabe targoding ma nasida duansa.

HULA � HULA.

Ia hula-hula, ima Tilihon ila-ila. Ia lapatan ni ila-ila i, ima lao patingkoshon parbalohan ni hauma. Dipattikkon ma bola-bola ni hodong diatas ni tuhe, ima na songon rambu manang hotor. Umpama (poda) ‘Unang pilit tungko (tuhe) sian ila-ila’. Molo pilit nungnga sala, nungnga hona onjor manang mangonjor.
Songon i ma parhula-hulaon. Ala pogos hula-hulana, dipasiding mangalap boruna i laho parumaenna, manodo naummora. Ala pogos sihahaan, namora sianggian, gabe tu sianggian dibahen hasampean ni jualna.

Songon i ma muse boru tean-teanan, mamilliti marhula-hula, gabe dilangkai patna ma uluna, gabe tubu ma parsalisian. Dang diingot umpama (poda) : ‘Bungkulan do boru’ lapatanna, sibahen rape-rape do boru. Gari marsalisi hula-hula, ingkon tuatanna, nangkohanna, indahanna, juhutna.
Maradu melos lape-lape, malos-los adian, garang-garang hauma nihonjat tu harang ni hoda. Molo marbada hula-hula roma boru mandabu tola.
Mataniari sodompahon do hula-hula, dung-dang soaloon.

Latang-lutung do solot di pangkona, tanda ni natutu tanda ni natoho, adong do tuho-tuhona.
Dang jadi halion (paheheon) ompu, ia sojolo tangkas sinulangan hula-hula, molo so tangkas tinanda hula-hula ni ompu, ingkon jolo sinigatan jolo, asa tinahi pahehe ompu. Ai molo lilu parhula-hulaon, ala ni jais ni roha ni ompuna do i, lapatanna : ‘Unang pilit tuhe sian ila-ila. Pege sarimpang, halas sahadang-hadangan, tanda ni natutu, tanda ni natoho sinigat hibul songon pungga dihadang-hadangan’.
Adong tuho-tuho manang bukti-buktina (tarombona). Tinumpak ni hula-hula do boruna (tulangna) lapatanna : ‘Dangka do dupang, patolu bulung sikkoru, ama do tulang, patolu amang boru’.

Alai anggo nuaeng nungnga adong mandok dang tinumpak ni tondi ni tulangna ibana. Nungnga barani mandok, gir-giran hinara huroha tondimi, ia diho dang ditumpak, hape ia tu ahu ditumpak.
Nungnga sisuakkon salaga nuaeng godang jolma, hape ; Hula-hula do debata na niida, sombaon na binoto, Mata ni mual sipatiuron, mataniari sipaida-idaon.
Jala ditingkion nungnga godang hurang parjambaron tu hula-hula, ianggo najolo masa do jambar ni hula-hula : soit bona, soit umban, tulan, tulan pangamis, somba-somba. Sai diginjang do jambar ni hula-hula, umbahen masa ‘Ungkap hobung’, piso-piso, tali-tali, sulang-sulang.

SIHAL �SIHAL.

Ia sihal-sihal, ima pariban dohot ale-ale. Ia na marpariban ‘Teaon bulu’, lapatanna, Andorang tata dok-dok, alai dung mahiang neang. Holan di ngolu ni namarpariban i do dok-dok, ianggo dung salpu be nasida, dang piga be ianakkonna masiingotan, gari masialapan boru pomparanna nungnga adong.
Tutu nian, didok umpama do : ‘Sada pinggol ni harang padua pinggol ni hirang, dang molat ni tabo ni halak namarpariban’. ‘Masisungkun-sungkunan songon pidong di liang’.
Sai tu paribanna do halak mangalu-alu, manang paboa nipina. Alana jot-jot do marhaha maranggi masitoal-toalan di dabu-dabu nang partuturan, alai ianggo na marpariban, jarang do marsitoal-toalan, ai holan di huta ni hula-hulana do nasida pajumpang diparbagian siganup ari, jadi maol do tubu parbadaan. Asa natabo do namarpariban marsipiring-piringan.
Alai adong do deba songon pinggan paung, dung mabola ate-atena songon na digaung-gaung. Marsipaboa tihasna be ma nasida, sahat tu namate dang marsitingkiran.

Ale � Ale.
Ia namarale-ale, digoari ma i, tukkot tolong simendut-endut, manang tungkot golang-golang simendut-endut. Sai tu ale-ale na do dipaboa nipina dohot dabu-dabu naponjot. Sai masipaune-unean do namarale-ale, alai nungnga tung denggan molo sahat tu nasari matua nasida. Anggo tu pomparanna jarang do torus, Didok ende do tutu : ‘Manuk silangge, hotek-hotek laho marpira, sirang namarale-ale lobi na matean ina’.
Janji urat ni eme. Ia lapatan ni janji urat ni eme, songon ondo : boi do ibana marale-ale tu naso tinandana hian, umpamana; malluga ma tu bariba ni tao, manggora ma sian tonga laut tuk goraon, didok ma : ‘Hamu huta i, jalo hamu hami mamukka janji’, ima dipanggorahon. Jadi dialusi ma:
‘Sian dia hamu?’
‘Sian huta adui’
‘Dang na marbajo hami’.
‘Dang’
‘Antong ro ma hamu’, ninna.

Dipukka ma janji disi. Molo mambuat eme hamu, leon hamu dihami marsali, jala ia mambuat eme hami, ro hamu mangalap. Manang aha pe na ringkot di nasida be, manang hau ni jabu pe i. Alai ganup ro nasida ikkon denggan do ambanganna.

Alai olodo bari-bari, molo masitepali pangambion, gabe dalan marsirang. Boi do mamukka janji, asa diloas mamolus hutana i, laho marbajo tu huta ni musuna. Boi do mamukka janji ala targogot ditonga dalan, digoari ma i, ‘Anak ni janji’ ujungna. Tanggo urat ni bulu tanggoan urat ni padang, togu pe ninna uhum, tumogu dope padan.

No comments: